Ngày 12-12-2001, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 189/2001/QĐ-TTg về việc chuyển hạng Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Nha-Kẻ Bàng thành VQG Phong Nha-Kẻ Bàng nhằm bảo vệ toàn vẹn nguồn tài nguyên thiên nhiên với các hệ sinh thái rừng đa dạng và phong phú, các loài động, thực vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng; khai thác thế mạnh của cảnh quan thiên nhiên để phát triển du lịch, sinh kế cho cư dân trong vùng, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.

 

Xác định được nhiệm vụ và trọng trách đó, 20 năm qua, Ban Quản lý VQG Phong Nha-Kẻ Bàng luôn xem công tác quản lý, bảo vệ rừng là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu. Tổng diện tích rừng được giao quản lý là 123.326ha rừng đặc dụng và hơn 3.000ha rừng phòng hộ thuộc địa bàn các huyện: Minh Hóa, Bố Trạch và Quảng Ninh. Từ 4 trạm kiểm lâm với 15 người, đến nay, VQG Phong Nha-Kẻ Bàng đã có 11 trạm, 2 tổ kiểm lâm cơ động với 132 người.

 

Công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành, thực thi nhiệm vụ có sự hỗ trợ đắc lực từ thiết bị GPS, phần mềm SMART trong tuần tra quản lý bảo vệ rừng và giám sát đa dạng sinh học; áp dụng công nghệ viễn thám và các phần mềm giải đoán biến động, phần mềm GIS để tiến hành theo dõi biến động rừng và đất lâm nghiệp. Ban Quản lý Vườn tăng cường công tác tuần tra, kiểm tra, quản lý, bảo vệ rừng tại gốc; thay đổi cách thức, phương pháp tuần tra, kiểm tra linh hoạt, bí mật, bất ngờ, cương quyết bắt, giữ, xử lý các đối tượng vi phạm.

 

Trong 20 năm qua, Ban Quản lý Vườn đã tổ chức 42.400 đợt tuần tra, quản lý, bảo vệ rừng; thực hiện hơn 1.194 đợt tuyên truyền, vận động, giáo dục pháp luật đến 604 thôn, bản với sự tham gia của 6.261 người dân...

 

Với tinh thần vừa phát huy nội lực vừa tranh thủ sự hỗ trợ và phối hợp từ bên ngoài, VQG Phong Nha-Kẻ Bàng đã kêu gọi, thực hiện các hoạt động nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực, như: Đa dạng sinh học, địa chất địa mạo, du lịch và văn hóa lịch sử. Một trong những thành tựu ghi nhận qua công tác nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế của VQG Phong Nha-Kẻ Bàng là đưa ra bằng chứng về giá trị toàn cầu của tự nhiên.

 

Đến nay, VQG Phong Nha-Kẻ Bàng đã tổ chức điều tra và công bố danh lục 2.952 loài thực vật thuộc 1.007 chi, 198 họ, 63 bộ, 12 lớp, 6 ngành, phát hiện thêm 4 loài thực vật mới cho khoa học; điều tra và công bố danh lục 1.394 loài động vật thuộc 835 giống, 289 họ, 68 bộ, 12 lớp, 4 ngành, phát hiện 38 loài động vật mới cho khoa học và công bố trên toàn thế giới. Đặc biệt, đã ghi nhận sự phân bố của quần thể loài bách xanh đá 500 tuổi, diện tích khoảng 5.000ha; tiếp nhận, cứu hộ 1.378 cá thể động vật hoang dã, thả về môi trường tự nhiên 1.082 cá thể...

 

Để bảo đảm vừa phát huy giá trị tài nguyên phát triển du lịch, vừa bảo vệ, bảo tồn di sản bền vững, VQG Phong Nha-Kẻ Bàng chú trọng việc theo dõi, đánh giá mức độ tác động, ảnh hưởng của các hoạt động du lịch lên các hang động để có hướng bảo tồn phù hợp; tích cực hợp tác với các đơn vị nghiên cứu về địa chất, yếu tố môi trường hang động nhằm hỗ trợ cho công tác quản lý, bảo tồn và phát triển du lịch.

 

20 năm qua, VQG Phong Nha-Kẻ Bàng đã phối hợp với các tổ chức khảo sát và đo vẽ được 404 hang động với tổng chiều dài gần 231km. Nổi bật nhất, là việc khám phá hang Sơn Đoòng-hang động lớn nhất thế giới, có ý nghĩa quan trọng trong nghiên cứu thám hiểm hang động ở khu vực, quảng bá hình ảnh Việt Nam, Quảng Bình và Phong Nha-Kẻ Bàng trên toàn cầu.

 

Bên cạnh nhiệm vụ quản lý và bảo tồn các giá trị di sản, VQG Phong Nha-Kẻ Bàng luôn chú trọng đến công tác phát huy giá trị của di sản thông qua các hoạt động du lịch, dịch vụ. Với quan điểm, du lịch Phong Nha-Kẻ Bàng là bộ mặt, trái tim của du lịch Quảng Bình. Từ chỗ, chỉ có một điểm tham quan động Phong Nha-Tiên Sơn, đến nay, Phong Nha-Kẻ Bàng đã có 15 tuyến, điểm du lịch chính thức đi vào hoạt động và một số tuyến, điểm khác đang khai thác thử nghiệm với nhiều loại hình du lịch phong phú, đa dạng, như: Khám phá thiên nhiên, khám phá hang động, camping, trekking, zipline... Đặc biệt, tuyến du lịch “Chinh phục Sơn Đoòng-hang động lớn nhất thế giới” được đánh giá là một trong những tour du lịch mang đẳng cấp quốc tế.

 

Việc phát triển dịch vụ, du lịch đã thu hút lượng khách đến với di sản ngày càng tăng. Tổng lượng khách đến tham quan tại VQG Phong Nha-Kẻ Bàng trong 20 năm qua đạt hơn 9 triệu lượt khách, trong đó, khách quốc tế 1 triệu lượt. Doanh thu từ phí và lệ phí đạt trên 1.434 tỷ đồng.

 

VQG Phong Nha-Kẻ Bàng được công nhận di sản thiên nhiên thế giới vừa là cơ hội và động lực hết sức quan trọng cho phát triển, vừa gắn với những thách thức, áp lực không hề nhỏ cho công tác quản lý. Nhận thức rõ về những thuận lợi, khó khăn, thách thức trong quá trình thực hiện nhiệm vụ được giao, thời gian tới, Ban Quản lý VQG Phong Nha-Kẻ Bàng đã đề ra một số giải pháp, định hướng thực hiện nhiệm vụ, như: Xác định công tác quản lý, bảo vệ rừng và bảo tồn bền vững giá trị tài nguyên thiên nhiên là nền tảng, là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu, nhiệm vụ trung tâm của mọi nhiệm vụ; coi trọng công tác nghiên cứu khoa học và tích cực ứng dụng khoa học công nghệ mới làm cơ sở phục vụ cho công tác quản lý, bảo tồn và phát triển; đổi mới, sáng tạo, ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ thông tin gắn với công tác quản lý tài nguyên.

 

Phấn đấu đến năm 2025, đưa khu cứu hộ động vật hoang dã Phong Nha-Kẻ Bàng trở thành khu cứu hộ động vật hoang dã có năng lực tiếp nhận, cứu hộ đa loài. Đơn vị tập trung đẩy mạnh công tác phát huy giá trị tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý để phát triển các loại hình du lịch, sản phẩm du lịch phù hợp; đẩy mạnh công tác truyền thông, quảng bá để lan tỏa hình ảnh VQG Phong Nha-Kẻ Bàng; xây dựng mối quan hệ hợp tác với các tổ chức, nhà khoa học trong nước và quốc tế; chú trọng công tác quy hoạch, đào tạo đội ngũ cán bộ, cán bộ quản lý; tập trung bố trí nguồn lực để đầu tư xây dựng, nâng cao năng lực hệ thống cơ sở vật chất phục vụ công tác quản lý, bảo vệ rừng, bảo tồn và phát huy giá trị di sản…

 

Với những nỗ lực và cố gắng trong 20 năm qua, VQG Phong Nha-Kẻ Bàng đã 2 lần được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới; Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt; Ban Quản lý VQG Phong Nha-Kẻ Bàng được tặng Huân chương Lao động hạng Ba, bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, bằng khen của Bộ Tài nguyên và Môi trường... Nhiều tập thể, cá nhân đã được Ủy ban UNESCO, Thủ tướng Chính phủ, UBND tỉnh, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam tặng bằng khen, giấy khen vì đã có thành tích xuất sắc trong công tác và các phong trào thi đua…