Rồng gắn liền với các thời kỳ phong kiến Việt Nam qua các triều đại. Ở mỗi thời kỳ, tùy theo tính chất của vương quyền và quan niệm thẩm mỹ mà hình tượng có sự khác nhau, như thời Lý lấy Phật giáo làm nền tảng, xã hội yên bình thịnh trị, vì vậy hình tượng rồng có tính chất hiền hòa, vui vẻ; thời Trần thể hiện sức mạnh dân tộc qua các cuộc kháng chiến chống quân ngoại xâm nên con rồng có tính mạnh mẽ, uy lực… Đến các thời Lê, Nguyễn, rồng lại mang dáng vẻ của sức mạnh vương quyền… Hình tượng rồng được xem như đỉnh cao trong tạo hình mỹ thuật truyền thống, xuất hiện nhiều trong các biểu thức, đồ án trang trí, như: Tứ linh, long ẩn vân, hoa lá hóa rồng, cá chép hóa rồng…trong kiến trúc, trang phục, gốm sứ, vật dụng…

 

Việt Nam có nền văn minh lúa nước, con rồng được xem là vị phúc thần bảo trợ mùa màng tốt tươi, nên cũng xuất hiện và phát triển trong đời sống của người dân. Từ đó, trong văn hóa dân gian, đặc biệt trong mỹ thuật đình làng, các biến thể của hình tượng rồng cũng xuất hiện trong trang trí, như: Tiên cưỡi rồng, rồng múa hay trong tranh dân gian Việt Nam (Đồng Hồ) có tranh múa rồng, rước rồng… Như vậy, hình tượng rồng trong đời sống người Việt nói chung vừa có “tính thiêng” vừa gần gũi, trở thành một biểu tượng văn hóa, mỹ thuật có tính đại chúng.

 

Do tính chất linh thiêng, trang trọng nên cho dù ở đâu thì hình tượng rồng khi xuất hiện cũng thường ở các vị trí giữ vai trò trọng tâm trong một không gian thẩm mỹ, văn hóa. Rồng với những đặc trưng về tạo hình được chắt lọc từ những bộ phận có tính thẩm mỹ và sức mạnh của các loài vật, được hoàn thiện từ đời này sang đời khác trở thành biểu tượng thẩm mỹ chung, vì vậy, khi vẽ về hình tượng rồng có những điều khó khăn nhất định.

 

Do đó, trong hội họa hiện đại, có lẽ rồng là con vật ít xuất hiện nhất trong tranh của các họa sĩ. Bởi trong 12 con giáp, thì rồng là linh vật duy nhất không có thật, không gắn với sinh hoạt trong đời sống hàng ngày như những con vật khác. Rồng thường mang tính thiêng, huyền diệu và bay bổng. Vì vậy vẽ rồng cũng không thể tùy tiện mà phải được đặt vào các vị trí đắt giá để thể thể hiện một vấn đề lịch sử, thông điệp, giá trị văn hóa nào đó.

Các thế hệ họa sĩ Việt Nam từ thế hệ mỹ thuật Đông Dương đến nay vẫn có vẽ về hình tượng rồng, tuy không nhiều nhưng cũng có những tác phẩm có giá trị mỹ thuật và tư tưởng. Đặc biệt, trong giới mỹ thuật có thú vẽ tranh con giáp mỗi khi đón năm mới, như danh họa Nguyễn Tư Nghiêm vẽ về con giáp hàng năm, tiêu biểu như các năm Thìn trong đó có tác phẩm Rồng Canh Thìn 2000; danh hoạ Bùi Xuân Phái vẽ hình tượng rồng uốn lượn cùng đào, mai trên thiệp chúc mừng bạn bè nhân đón xuân mới…

Họa sĩ Lê Trí Dũng hàng năm vẫn hăng say vẽ tranh con giáp, ông thường biết đến với tài vẽ ngựa, nhưng cũng có cho mình một bộ sưu tập rồng đầy đủ sắc màu. Để đón chào xuân Giáp Thìn 2024, ông đã liên tục cho ra mắt tranh vẽ về rồng ngũ sắc đón xuân đăng tải trên trang cá nhân nhận được nhiều tán thưởng của giới mỹ thuật và côngchúng…

Tranh rồng của các họa sĩ thành công bởi đã tạo ra những sắc thái riêng về đường nét và cấu trúc, không trùng lắp, sao chép lại con rồng có sẵn trong mỹ thuật truyền thống mà thành biểu tượng tạo hình mang phong cách riêng của mình. Kế thừa những tinh hoa trong nghệ thuật vẽ rồng của cha ông mà vẫn tạo nên sự hiện đại về hình tượng, phù hợp mỹ cảm đương đại luôn là vấn đề được các họa sĩ trăn trở, tìm tòi.

Ở miền Trung, đặc biệt Huế từng là kinh đô của triều Nguyễn, vì thế có thể nói họa sĩ ở Huế nói riêng và những họa sĩ được đào tạo tại Trường đại học Nghệ thuật Huế có tình cảm đặc biệt với hình tượng rồng. Bài vẽ quan trọng đầu tiên khi nhập môn trường mỹ thuật là sinh viên có 1 tháng để thực tế nghiên cứu, chép vốn cổ tại Đại Nội hoặc trong các lăng tẩm, đền đài. Vì vậy, hầu như sinh viên nào cũng đã từng tiếp xúc và vẽ về hình tượng rồng. Nhiều họa sĩ Huế vẽ về rồng, như: Vĩnh Phối, Công Huyền Tôn Nữ Tuyết Mai, Lê Văn Nhường… đến thế hệ các hoạ sĩ trẻ hiện nay.

 

Tại Trại sáng tác di sản văn hóa Tràng An-Ninh Bình năm 2018, họa sĩ Đặng Mậu Triết thể hiện tác phẩm khổ lớn về hình tượng rồng để thể hiện sự kết nối của hai vùng đất từng là kinh đô của Việt Nam. Tác phẩm thể hiện hình tượng rồng thời Nguyễn bay lên cuộn tròn giao thoa cùng “Long sàng” trong đền thờ vua Đinh tại cố đô Hoa Lư. Đây là tác phẩm chỉ thể hiện hai hình tượng rồng của hai thời kỳ lịch sử, 2 triều đại để biểu đạt được sự kết nối hai vùng văn hóa.

 

Họa sĩ Nguyễn Ánh Dương (giảng viên Trường đại học Nghệ thuật Huế) thường lựa chọn những bảo vật rồng thời Nguyễn, thời Trần để đưa vào các tác phẩm sơn mài tạo nên những không gian huyền bí, sang trọng. TP. Huế cũng đã tổ chức nhiều cuộc triển lãm, ký họa về văn hóa Huế, trong đó tiêu biểu là hình tượng rồng, như: Triển lãm mỹ thuật các cố đô, triển lãm ký họa cố đô, di sản văn hóa, triển lãm Nét Huế 1, 2… Không chỉ các họa sĩ thế hệ trước mà hiện nay nhiều họa sĩ trẻ tại Huế nói riêng, miền Trung nói chung cũng tiếp tục nghiên cứu và vẽ nhiều về hình tượng rồng.

 

Đặc biệt, trong xu hướng hiện nay nhiều họa sĩ tìm về khai thác các giá trị văn hóa, mỹ thuật truyền thống trong các tác phẩm hội họa đương đại. Đặc điểm chung của khai thác hình tượng rồng trong các tác phẩm hội họa của các họa sĩ đương đại là sự chắt lọc cấu trúc những nét tinh túy của hình tượng đưa vào các bố cục hiện đại, cùng biểu cảm của việc thể hiện những chất liệu, như: Sơn dầu, sơn mài, đồ họa, nhằm tạo nên các tác phẩm đậm tính văn hóa Á Đông, qua đó, tôn vinh, giới thiệu cùng bạn bè quốc tế những giá trị văn hóa, thẩm mỹ truyền thống của dân tộc. Vì vậy, mà hình tượng rồng không ngừng được làm mới, tạo ra những giá trị thẩm mỹ hiện đại, đậm đà bản sắc dân tộc.

 

Một mùa xuân mới lại về, họa sĩ ba miền Bắc-Trung-Nam lại bắt đầu có những “cuộc hẹn” trong các triển lãm, trưng bày về tranh con giáp đón xuân. Hình tượng rồng sẽ là một thử thách thú vị cho những họa sĩ khi lựa chọn để đưa vào không gian hội họa của mình. Nhân đón xuân mới, xuân Giáp Thìn 2024, bàn về hình tượng rồng trong hội họa để chúng ta thấy những giá trị văn hóa, mỹ thuật truyền thống quý báu được các thế hệ cha ông để lại…cũng là một hướng mở ra để thế hệ trẻ ngày nay yêu quý, bảo tồn, kế thừa và phát triển trong sáng tác hội họa, lan tỏa các giá trị đặc sắc đó trong đời sống đương đại thông qua các tác phẩm mỹ thuật nói chung, hội họa nói riêng.