(QBĐT) - Giờ chẳng còn cần mấy nữa, nhưng xưa thì khác. Quê xưa, cái chái nhà chiếm vị trí quan trọng trong cuộc sống người quê. Chẳng vậy mà kiểu nhà ba gian hai chái lại trở nên kiến trúc phổ biến ở nông thôn xưa.
Nhà tôi cũng không ngoại lệ. Trong ba gian chính, cha tôi dành gian giữa làm nơi thờ cúng, hai gian bên làm buồng ngủ của cha mẹ và các anh em. Ăn uống, tiếp khách thường nhật có bộ bàn ghế đặt trước hàng ba (mái hiên của nhà ba gian; giống như “tiền sảnh” của nhà hiện đại). Diện tích “khu sinh hoạt” vậy là ổn.
Riêng hai chái nhà hai bên mới là điều đặc biệt. Nó không dùng để ở mà giống hệt cái kho. “Kho” ấy cha tôi dùng chứa nông cụ: cuốc cày, gióng gánh, thúng mủng, chổi trang…; tất tật đều từ chái nhà “xuất quân” khi vào vụ và trở về tập kết chái nhà khi mùa vụ xong xuôi. Điều đặc biệt của cái “kho” ấy là nó… trống huơ một bề (giống hệt hàng ba), không vách tường cửa nẻo lôi thôi. Trống – chắc do nông cụ thường không lo bị trộm. Nhưng ấy chưa hẳn lí do chính. Cái chính là những “ông lớn nông cụ” cồng kềnh quá khổ như cày, bừa, trục v.v… (ngoài cách dựng… ngoài trời) chỉ có chái nhà là chỗ duy nhất cha tôi có thể đưa vào cho chúng trú mưa tránh nắng. Tiện nữa, cái chái nhà trống trải thoáng đãng sẽ giúp nông cụ khô ráo luôn luôn, cất giữ lâu ngày không bị hư do ẩm mốc hoặc rỉ sét..
Ấy là chuyện của cha. Còn với mẹ, chái nhà còn kiêm thêm nhiệm vụ lưu trữ các loại giống hoa màu thiết yếu (trừ lúa giống, do sợ bị… trộm!). Cái chái nhà lộ thiên, thoáng mát tránh mưa tránh nắng tốt được mẹ đem treo lủng lẳng các xâu ngô, đậu, ớt, cà, bầu, bí, mướp, hạt rau cải, hạt các loài hoa và v.v…. Chưa hết; dưới đất còn lổm ngổm các loại củ từ, củ mài mẹ sắp trên cái mẹt đựng tro dành trồng vụ Tết. Chẳng cần đến thuốc men chống mối mọt độc hại, giống má vẫn được mẹ tôi bảo quản an toàn nơi chái nhà chờ đúng vụ đem trồng hoặc gieo. Không chỉ trồng cho riêng mình, “trung tâm giống… chái nhà” của mẹ thi thoảng còn hào phóng hỗ trợ giống má luôn cho bà con lối xóm…
Nói vậy, chớ đừng tưởng chái nhà chỉ đơn thuần là kho giống má/nông cụ. nhờ hai cái chái ngăn mưa nắng mà 3 gian nhà chính bên trong bao giờ cũng rượi mát mùa hè, ấm áp mùa đông. Hè, cha tôi hay cột võng ra chái nằm ngủ trưa cho mát hay phì phèo điếu thuốc đêm hè nằm ngắm trăng lên. Con mực và lũ mèo đương nhiên khoái cái chái nhà tới mức biến nó thành “giang sơn” riêng. Chuyện này được mẹ rất khuyến khích. Còn hỏi, có chỗ nào lí tưởng hơn cho lũ chó/mèo nằm canh trộm – cả trộm hai chân lẫn đám “trộm” 4 chân chuyên rình đục khoét khoai củ, gặm nhấm hoa màu??
Sau này lớn lên, nhìn lại kiến trúc của ngôi nhà ba gian hai chái cũ, tôi mới thật sự giật mình. Đáng nể thay là người xưa; chỉ đơn giản một mái nhà mà tính toán đâu vào đó - không thiếu không thừa - cho những nhu cầu cần và đủ của một cuộc đời đơn sơ, giản dị. Những tính toán tiềm ẩn bên trong tính hợp lý, chất phải đạo hàm chứa tư duy minh triết thẳm sâu đầy bản sắc của cộng đồng Việt Nam…
Y Nguyên
Truyền hình
