(QBĐT) - Một bộ sưu tập hiện vật cổ độc đáo và có giá trị vừa được một thầy giáo công bố. Đó là 36 mẫu vật đồ đá thuộc nền văn hoá Hoà Bình kéo dài đến hậu kỳ đồ đá mới văn hoá Bàu Tró. Điều đáng nói là địa điểm phát hiện những hiện vật này chỉ cách thành phố Đồng Hới  khoảng 30 cây số. Đây là một phát hiện làm ngỡ ngàng những người làm công tác khảo cổ học.

Độc đáo những hiện vật cổ

Tôi là một trong số ít người may mắn được tận mắt nhìn thấy, tận tay cầm vào các hiện vật cổ độc đáo này. Chủ nhân của bộ hiện vật cổ là một thầy giáo. Ông là Lê Quốc Tường, giáo viên lịch sử Trường THCS Phú Định, huyện Bố Trạch.

Thầy Lê Quốc Tường bén duyên với việc sưu tầm cổ vật ngay từ ngày đầu đứng chân trên bục giảng. Sau ngày hội khai trường mùa thu năm 1985, thầy được phân công đảm nhiệm giảng dạy bộ môn lịch sử. Ngày đó, điều kiện của ngành giáo dục còn hết sức khó khăn, nhất là ở một xã nghèo như Phú Định. Môn học lịch sử vốn khô khan, thương học trò nghèo sáng sớm đến trường với bụng rỗng tuếch, sách vở, bút giấy lại thiếu thốn đủ bề, thầy Tường lăn lộn từ làng trên, xóm dưới, sưu tầm, góp nhặt thêm tranh ảnh, vật liệu để làm thêm các loại mô hình học cụ phục vụ giảng dạy cho học sinh dễ hiểu.

Trong một lần nghỉ chân dưới gốc đa cổ thụ, tình cờ thấy một người đang mài viên đá lấy bột pha nước cho con uống. Thấy lạ, thầy cầm viên đá lên. "Rìu đá- đúng là hiện vật cổ rồi", thầy Tường buột miệng vui sướng. Lâu nay, người dân trong vùng vẫn thường mài những vật này thành bột uống để chữa đau bụng hoặc để phía trên đầu giường cho trẻ con dễ ngủ bởi theo họ đó là lưỡi tầm sét của Thiên lôi.

Còn với thầy Tường thì khác, những kiến thức về phương pháp nghiên cứu lịch sử trong 4 năm theo học tại trường đại học đã giúp thầy khẳng định điều đó.

Thầy giáo Lê Quốc Tường giới thiệu với bà Trần Thị Diệu Hồng những hiện vật cổ.

Mang hiện vật rìu đá vào bài giảng trên lớp, thầy Tường khéo léo giải thích, tuyên truyền học sinh không chữa bệnh theo cách phản khoa học, đồng thời vận động học sinh, phụ huynh tìm kiếm, gửi tặng lại nhà trường. Kết quả thật bất ngờ, trong một thời gian ngắn, rất nhiều mẫu hiện vật rìu đá cổ được các em học sinh phát hiện, tìm thấy.

Gần 30 năm gắn bó với nghiệp trồng người cũng là ngần ấy thời gian thầy Tường theo đuổi, gắn bó với  công việc tìm kiếm, sưu tầm hiện vật đá cổ. Đến nay, bộ sưu tập của ông đã có đến 36 hiện vật. "Giá trị của những hiện vật này không phải ở số lượng nhiều hay ít, mà chính là sự đa dạng phong phú về chủng loại, hình thức, mẫu mã, chất liệu đá. Đây là cơ sở cực kỳ quan trọng để các nhà nghiên cứu có thể tiếp cận, tìm hiểu và có những lý giải sâu hơn về dấu tích của người Việt cổ ở vùng đất Phú Định này", thầy Lê Quốc Tường cho biết.

Để khẳng định những gì mình nói là đúng sự thật, thầy Tường đã đồng ý để tôi đặt vấn đề với Bảo tàng tổng hợp tỉnh cử cán bộ trực tiếp đánh giá giá trị của những hiện vật. Có mặt tại gia đình ông, sau khi thực hiện các phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu, quy nạp, bà Trần Thị Diệu Hồng, Trưởng phòng nghiệp vụ Bảo tàng tổng hợp tỉnh hết sức ngỡ ngàng.

Toàn bộ 36 hiện vật nói trên đều thuộc giai đoạn đầu của nền văn hoá Hoà Bình kéo dài đến hậu kỳ đồ đá mới văn hoá Bàu Tró có niên đại khoảng 12.000 năm đến 3.500 năm trước công nguyên. Bộ sưu tập góp mặt đầy đủ các mẫu vật như: mảnh tước, bôn đá, lưỡi cuốc, lưỡi rìu, phác vật rìu đá-những công cụ mà người nguyên thuỷ chế tạo sử dụng trong lao động, sản xuất. Chất liệu được sử dụng cũng khá phong phú từ những lưỡi rìu bằng đá cuội ghè đẽo một mặt đến các mẫu rìu vai xuôi, vai vuông được mài toàn thân.

Đặc biệt, ngoài những mẫu vật rìu Hoà Bình, Hoa Lộc, Quỳnh Văn, Hạ Long, Phùng Nguyên, Bàu Tró, bộ sưu tập còn có một mẫu vật rìu đá Bắc Sơn. Đây là những hiện vật mà những nhà khảo cổ học trong và ngoài nước chưa phát hiện được trong những lần khai quật trước đó vào các năm 1923 và 1980 ở Quảng Bình. "Phát hiện hết sức độc đáo và có giá trị khoa học vô cùng to lớn này đã đánh dấu địa danh Phú Định trở thành 1 địa chỉ mới trên bản đồ khảo cổ học của tỉnh Quảng Bình", bà Hồng khẳng định.

Bộ sưu tập gồm 36 hiện vật đồ đá.

Còn ẩn chứa nhiều giá trị khoa học

Gần 30 năm sưu tầm, tìm kiếm, chưa lúc nào thầy giáo Lê Quốc Tường thôi trăn trở, suy nghĩ. Có lần, ông đã phải lặng người chôn chân khi biết người dân đã bỏ đi nhiều hiện vật rìu đá phát hiện được trong lúc cày ruộng. "Nếu như mọi người hiểu biết đôi chút giá trị của những hiện vật, giá như mình không chậm chân thì bộ sưu tập đến giờ đã không dừng lại ở con số 36", thầy Tường tiếc nuối.  

Tại sao vùng đất này lại phát hiện nhiều hiện vật của thời kỳ đồ đá mới? Tại sao từ trước đến chưa có nhà khảo cổ học nào đặt chân đến điều tra, tìm hiểu? Theo thầy Tường thì Phú Định là một vùng đất khá đặc biệt. Với địa hình nhiều khe suối, hang đá, cây cối rập rạp, Phú Định là vùng đất thích hợp để người nguyên thuỷ di cư, cư trú tạm thời. Và tại đây đã diễn ra sự trao đổi công cụ sản xuất giữa các nhóm người với nhau, chính điều đó đã làm nên sự có mặt những hiện vật của chỉ các nền văn hoá.

Khác với những di chỉ thuộc vùng cồn sò, cồn cát, cồn đất, phân bố dọc ven biển được khai quật trước đây, những hiện vật tìm thấy đã khẳng định, Phú Định thuộc di chỉ vùng gò đồi, trung du. Kiến thức về lịch sử và những kinh nghiêm rút ra sau gần 30 năm gắn bó với công việc này giúp thầy Tường nhận định: những di chỉ của các nền văn hoá được phân bố theo hình cánh cung từ huyện Minh Hoá, Tuyên Hoá về Khương Hà, Phú Định (Huyện Bố Trạch) xuống tận Bầu Tró (TP. Đồng Hới)...

"Với những hiện vật đã được phát hiện và những thông tin mà thầy Lê Quốc Tường cung cấp, chắc chắn đây sẽ là di chỉ khảo cổ học quy mô, ẩn chứa nhiều hiện vật cổ rất có giá trị cần được khai quật, công bố", bà Trần Thị Hồng cho biết thêm.

                                                                                 Minh Tú