(QBĐT) - Chợ Ba Đồn (Quảng Trạch) là một trong những chợ cổ nhất của Quảng Bình. Trải qua bao thăng trầm của thời gian, nơi đây vẫn duy trì hình thức họp chợ phiên, tạo nên vẻ độc đáo có tính chất truyền thống bởi ngay trong lòng một thị xã đang được hình thành từng ngày lại có một nét văn hóa xưa vẫn đang tồn tại.

Thuở xưa, chợ Ba Đồn cổ chỉ đóng dưới một vòm cây đại thụ, cao hàng chục mét, có tán lá rộng. Sở dĩ có tên là Ba Đồn là vì về đời Hậu Lê, Chúa Trịnh có lập ba đồn lính đóng ở chung quanh thị trấn (đồn Trung Thuần, đồn Phan Long và đồn Xuân Kiều).

Ban đầu lập ra chợ này, mục đích để quân lính các đồn gặp gỡ, vui chơi, trao đổi, mua bán đồ ăn vật dụng, thức nhắm... Sau vì địa thế ở giữa giới hạn hai xứ Đàng trong và Đàng ngoài nên hai bên đến tụ họp ở đó mà trao đổi sản vật cho nhau. Chính  nơi đây đã hội tụ nhiều yếu tố "thiên thời địa lợi" nên đã sớm hình thành trung tâm thương nghiệp, buôn bán, trao đổi cũng như trung tâm giao lưu văn hóa, vui chơi của nhân dân.

Đến thời Pháp thuộc, chợ Ba Đồn được dựng thành 5 đình lớn kế tiếp nhau, mỗi đình rộng từ 20-25 m, dài 60-80 m, nền láng xi măng và mái lợp ngói Hồng Ký. Như vậy, từ một chợ nhỏ của một vùng quê, dần dần Ba Đồn đã biến thành một chợ lớn nổi tiếng khắp dải đất miền Bắc Trung Bộ. Đến hẹn lại lên, mỗi tháng chợ họp 3 phiên vào các ngày mùng sáu, mười sáu, hai sáu (âm lịch) và chỉ họp một ngày thì tan. Mỗi phiên có 9 đến 10 nghìn người đổ về từ các vùng đất Bắc Kỳ, Nghệ Tĩnh, Bình Trị Thiên cho đến Quảng Nam với nhiều sản vật như: lúa, gạo, tơ lụa, gỗ, trâu bờ... thật náo nhiệt.

Chính nếp sinh hoạt độc đáo của phiên chợ Ba Đồn đã đi vào phương ngôn của người dân một cách nhẹ nhàng, gợi mở mà chân thực: "Ba Đồn là chợ xưa nay/ Tụ nhân, tụ hóa mười ngày một phiên/ Phố phường Nam, Khách hai bên/Khi đông cũng phải vài nghìn người ta".  Nhưng rồi, chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ vào năm 1964 đã biến nơi đây thành chiến địa. Cả thị trấn bị cày xới bởi bom đạn. Phố xá, đình chợ, quầy sạp bị đánh sập và thiêu hủy, không còn một viên gạch ngói nào còn nguyên vẹn.

Chợ Ba Đồn.

Hòa bình trở lại, đáp ứng nhu cầu trao đổi, giao lưu buôn bán của nhân dân, chợ dời về sinh hoạt tại cầu Kênh Kịa và mở thêm 3 phiên mỗi tháng, đó là ngày mùng một, mười một, và hai mốt (âm lịch) hàng tháng. Song phiên có số 6 mới là phiên "đại" bởi có nhiều chủng loại hàng hóa, đông người tham gia và thịnh vượng nhất...

Ngày nay, chợ Ba Đồn được xây dựng lại khang trang, đẹp đẽ và nằm cạnh bến đò Cửa Hác (trên vị trí chợ cũ trước đây). Với khuôn viên rộng trên 47.000 m2, chợ được thiết kế có 3 đình chính và xây lợp ngói đã thu hút trên 1.200 hộ kinh doanh. Riêng phiên chợ lại được quy hoạch thành một khu vực sân trời để người dân có cơ hội mua bán. Chợ được xây dựng mới, nâng cấp đã đáp ứng tốt nhu cầu trao đổi hàng hoá, góp phần quan trọng cho sự phát triển của nền kinh tế - xã hội của địa phương.

Trong những năm qua, chợ Ba Đồn vẫn luôn giữ vai trò trọng tâm cung ứng hàng tiêu dùng, hàng nông sản cho thị trường, góp phần không nhỏ vào việc tiêu thụ hàng hóa, đẩy mạnh sản xuất và phục vụ đời sống sinh hoạt của người dân. Cùng với các chợ nông thôn, chợ Ba Đồn đã phát triển mạnh và đóng vai trò quan trọng trong việc trao đổi nông sản hàng hoá, giao lưu văn hoá của người dân vùng Quảng Trạch.

Được thừa hưởng những nét độc đáo truyền thống của ngôi chợ cổ và phát huy được tiềm năng nằm ở trung tâm thị trấn nên chợ Ba Đồn luôn là khu trung buôn bán lớn và sầm uất bậc nhất của vùng Quảng Trạch. Đây chính là yếu tố thuận lợi để Ba Đồn mở rộng giao thương, trao đổi hàng hoá nông sản của nhân dân khắp các vùng, miền trong tỉnh. Thông qua chợ, người dân được tiếp xúc với các sản phẩm chất lượng, ngoài ra cũng làm quen với nền kinh tế thị trường. Đáng nói, với đặc thù của huyện, chợ Ba Đồn không chỉ là nơi diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi hàng hoá mà còn phản ánh một nét văn hoá mang đậm bản sắc dân tộc của cư dân bản địa.

Vào ngày chợ, người dân từ các xứ mang hàng nông sản như: ngô, đậu tương, rượu, lợn, gà, mật ong, chè, rau quả... đến trao đổi, mua bán và đã giải quyết được đầu ra cho hàng hóa của người dân vùng nông thôn. Chợ bán đủ mọi thứ từ vải vóc, áo quần, mũ nón, đến rau cỏ, thịt cá, đồ khô, hay hàng ấm chen, bát đĩa, cho đến các động vật sống, nông cụ...

Vì vậy, mỗi một mặt hàng được quy định bày bán theo vị trí sắp xếp từng dãy ngồi và cố định để người mua dễ tìm, dễ trao đổi. Vào phiên chợ ngày 6, người ta còn tổ chức chợ bò để trao đổi, mua bán trâu, bò người dân trong tỉnh và nơi khác đến. Cùng với đó, nhiều món ăn đặc sản gắn liền với nhiều vùng quê Quảng Trạch cũng được bày bán như: thịt chó Quảng Long, bánh ướt Tân An, bánh đúc, bánh xèo Quảng Hòa, bánh dày, bánh lá Hòa Ninh, cháo canh Ba Đồn...với giá cả phù hợp và chất lượng bảo đảm.

Ngoài ra, người tiêu dùng khi đến với chợ Ba Đồn còn được mua nhiều mặt hàng truyền thống của địa phương, cho nên chợ cũng đã trở thành một kênh chính quảng bá, tiêu thụ hàng Việt rất hiệu quả. Bởi hầu hết những hàng hóa bày bán ở chợ phiên là những sản phẩm của các làng nghề truyền thống ở đôi bờ sông Gianh từng đi vào hò vè dân gian: "Đồ đan Thọ Đơn/Hàng may Pháp kệ/Hàng chiếu Thanh Sơn/Ngọa Cương làng gốm/Giấy bổ Diên Trường/Nón kinh chợ Ngọa/Mắm cá Cảnh Dương/Khương Hà thao lụa/Thanh Lạng tre nứa/Dao búa Ninh Hòa/Bánh tráng Lộc Điền/Lệ Sơn ngô lạc/Hàng quạt Trung Thuần/Thuận Bài vải sợi...".

Đáng nói, giá hàng hóa ở đây cũng "mềm" hơn khá nhiều so với các kênh phân phối hiện đại và đây cũng chính là một điểm hút khách của chợ Ba Đồn. Ngoài hiệu quả kinh tế, chợ Ba Đồn còn là nơi giải quyết công ăn việc làm cho một lượng lớn lao động, đặc biệt là lao động nông thôn. Hiện chợ đang tạo công ăn việc làm ổn định cho khoảng 1.400 thương nhân buôn bán cố định và lưu động tại chợ. Trong đó, số lượng người bán thường xuyên cố định chiếm khoảng trên 80%.

Với tuổi đời đã mấy trăm năm, chợ Ba Đồn ngày nay kiêu hãnh tọa lạc trên một tuyến đường chính của thị xã Ba Đồn và sẽ mãi là một trung tâm kinh tế, thương nghiệp lớn của vùng đất phía bắc tỉnh Quảng Bình. Đặc biệt, với những hiệu quả kinh tế mang lại cho người dân, cùng với quan điểm chỉ đạo, định hướng phát triển chợ trong tương lai, hy vọng mạng chợ Ba Đồn sẽ đóng góp tích cực cho sự phát triển chung của tỉnh nói chung và thị xã Ba Đồn nói riêng.

N.L