(QBĐT) - Từ cuộc điện thoại của Trung tá Nguyễn Huy Hoàng,  Đội phó Đội quy tập hài cốt liệt sỹ trong nước (Đội 589), thuộc Phòng Chính trị, Bộ chỉ huy Quân sự tỉnh, tôi tức tốc lên với đơn vị khi nghe anh đề nghị theo đội đi khảo sát, kết luận địa bàn...

Xã Tân Ninh, huyện Quảng Ninh là điểm dừng chân của đội. Tại phòng làm việc của đồng chí Chủ tịch UBND xã, ai cũng ấm lòng vì được người đại diện cho cấp uỷ, chính quyền cơ sở ủng hộ và sẵn sàng tạo mọi điều kiện từ việc bố trí nơi ăn, ở cho anh em đến việc chỉ đạo lực lượng cán bộ dân quân các thôn cùng “đến từng ngõ, gõ từng nhà” để dò hỏi tin tức, phối hợp thực hiện nhiệm vụ.

Tại đây, chúng tôi được đồng chí Chủ tịch UBND xã Trần Đại Thọ chuyển tận tay đơn trình bày của cựu chiến binh Võ Văn Phận. Trong đơn, bác Phận kể rằng, cách đây khá lâu, trong lúc cải tạo trang trại do gia đình đấu thầu làm kinh tế, bác có an táng một hài cốt nghi là của liệt sỹ bởi khu vực này trước đây là bệnh viện dã chiến quân đội, hài cốt bác cất bốc được khâm liệm trong tấm vải dù ngày xưa thường cấp cho bộ đội.

Theo địa chỉ, Đội tìm về nhà bác Võ Văn Phận để tìm hiểu rõ ngọn ngành. Mặc dù đang bận chuẩn bị cưới vợ cho cậu con trai áp út nhưng bác tìm cách sắp xếp công việc và thời gian để ưu tiên việc lo hậu sự cho người đồng đội đã khuất. Bác Phận là con của Mẹ Việt Nam anh hùng Nguyễn Thị Hơn. Nhà bác có 6 anh em trai thì cả 6 người đều trực tiếp cầm súng giết giặc bảo vệ Tổ quốc. 3 người anh trai hy sinh trong hai cuộc  kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ; bác Phận cùng 1 người em nữa là thương binh.

Đội 589 trong nước đang thực hiện nhiệm vụ cất bốc hài cốt liệt sĩ. Ảnh: Hoàng Cuối

Và hiện tại, 2 trong số 3 liệt sỹ vẫn chưa tìm được hài cốt. Mẹ của bác Phận khi đã thành người thiên cổ đành mang theo trong lòng sự ngóng đợi tìm được phần mộ của những đứa con mẹ đứt ruột đẻ ra... Bởi vậy, hơn ai hết, là con trong gia đình, bác Phận hiểu rõ tâm nguyện của những người mẹ, người vợ, người anh em... Từ tấm lòng của bác Phận, sau khi tìm hiểu và xác minh từ nhiều nguồn tin khác nhau, đội đã xin chủ trương cấp trên và quyết định quy tập ngôi mộ mà lâu nay, gia đình bác Phận xem như một phần máu thịt về nơi “Tổ quốc ghi công”.

Bác Phận nghẹn ngào: “Cả gia đình coi anh ấy như là một thành viên đã khuất nên lúc nào cũng hương khói đều đặn, gia đình cũng chẳng hẹp hòi gì mà không mời anh ấy vào lăng tổ tiên ông bà, nhưng như vậy thì sợ thiệt thòi cho anh ấy. Nói thế thôi chứ liệt sỹ thì phải nằm ở  nghĩa trang mới trang trọng...”...

Đó chỉ là một trong hàng chục câu chuyện cảm động trên những nẻo đường “đi tìm đồng đội” mà các cán bộ, chiến sỹ Đội 589 đã từng gặp. Gần 50 năm sau ngày đất nước thống nhất, có hàng triệu người con đã hy sinh vì Tổ quốc.

Trong số đó, biết bao người chưa tìm được hài cốt... Nhiệm vụ của cán bộ, chiến sỹ Đội 589 là mang những đồng đội còn nằm lại trên các chiến trường về các nghĩa trang để họ tiếp tục kết liền đội ngũ hay về với gia đình, người thân đang ngóng đợi từng ngày. Họ tìm bằng cách dò hỏi tin tức; tìm bằng sự giúp đỡ của bà con nhân dân; tìm bằng các biện pháp nghiệp vụ và tìm bằng cả tấm lòng, tình cảm và trách nhiệm của những người lính.

Với cán bộ, chiến sỹ Đội 589, thực hiện nhiệm vụ quy tập hài cốt liệt sỹ trong nước thì công việc càng nặng nề hơn. Lực lượng mỏng, kinh nghiệm chưa nhiều; địa bàn rộng, địa hình hiểm trở, nhất là ở các huyện miền núi như Minh Hoá, Tuyên Hoá. Chiến tranh đã lùi xa, sự phát triển kinh tế - xã hội cũng đã làm thay đổi hoàn toàn địa hình, địa vật so với khi đất nước có chiến tranh nên công việc tìm kiếm ngày càng khó khăn.

Hơn 2 năm sau ngày thành lập, bằng tấm lòng, tình cảm và trách nhiệm, Đội đã vượt qua nhiều khó khăn, gian khổ để quy tập được 23 hài cốt liệt sỹ còn tồn sót ở trong nước, trong đó có 8 hài cốt có tên, địa chỉ, 3 hài cốt có tên nhưng không có địa chỉ và 12 hài cốt chưa rõ tên đã được quy tụ về nghĩa trang.

Theo chỉ đạo của cấp trên, cùng với việc tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sỹ theo các nguồn tin và sơ đồ mộ chí báo về, anh em trong Đội còn tiến hành khảo sát, rà soát và kết luận địa bàn. Quy trình làm việc của Đội cũng hết sức khoa học, hợp lý. Đó là liên hệ trước với địa phương; phối hợp với cấp uỷ, chính quyền địa phương thông báo cho bà con nhân dân về chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sỹ; cử cán bộ, chiến sỹ đến từng khu vực dân cư để dò hỏi tin tức...

Sau khi hoàn tất các thủ tục cần thiết, chỉ huy Đội lập biên bản kết luận địa bàn có chữ ký, xác nhận của cấp uỷ, chính quyền cơ sở. Đến thời điểm này, có 52 xã của 5 huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh đã được xác minh, kết luận. Với quan điểm địa bàn nào khó, hiểm trở Đội đến trước, nên các xã như Dân Hoá, Trọng Hoá của huyện Minh Hoá; Tân Trạch, Thượng Trạch của huyện Bố Trạch; Trường Sơn, Trường Xuân của huyện Quảng Ninh;  Kim Thuỷ, Ngân Thuỷ của huyện Lệ Thuỷ đã được kết luận...

Cùng với những tờ biên bản kết luận địa bàn là nhiều câu chuyện cảm động, khó lý giải mà các anh đã vượt qua . Đó là việc cõng cụ già tám, chín chục tuổi vượt hàng chục cây số đường rừng để cụ chỉ cho nơi chôn cất liệt sỹ; đó là chuyện xe đơn vị mất phanh, trượt dốc hàng trăm mét mà vẫn an toàn cả người, vũ khí, trang bị; là chuyện tìm đồng đội qua những giấc mơ...

Viết về công việc của những người đi tìm đồng đội, đã có quá nhiều những tác phẩm hay, cảm động nhưng vốn dĩ, đây là công việc quá hệ trọng, nhân văn nên tôi tin đây mãi là niềm cảm xúc vô tận để mỗi một người cầm bút quan tâm. Với tôi, mỗi chuyến đi là một kỷ niệm khó phai mờ và cùng với tấm lòng biết ơn sâu sắc những liệt sỹ đã hy sinh vì Tổ quốc, xin được chia sẻ khó khăn, gian khổ, hiểm nguy với những người đồng đội thân thiết đã hết mình với công việc nặng nghĩa tình này. Linh hồn của đồng đội chắc chắn sẽ giúp các anh mãi “chân cứng, đá mềm”.

Lan Anh