Có một Trường Sơn "đặc biệt"

  • 08:11 | Chủ Nhật, 15/05/2022
  • icon gmail
  • icon facebook
  • icon youtube
(QBĐT) - Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đường Hồ Chí Minh xứng đáng được gọi là huyền thoại tạo nên “bát quái trận đồ” hùng vĩ trên trùng điệp vạn lý Trường Sơn. Cùng với đường Trường Sơn trải dọc ngang trên mặt đất như một công trình vĩ đại còn có một đường Trường Sơn khác hiện lên hùng tráng trong văn thơ một thời. Tôi muốn gọi đó là đường Trường Sơn “đặc biệt” do một “binh chủng đặc biệt” làm nên. Họ là các nhà văn, nhà thơ của thời chống Mỹ oanh liệt.
 
Nhà thơ Tố Hữu viết: Trường Sơn, đông nắng, tây mưa/Ai chưa đến đó như chưa rõ mình. Trường Sơn thời đánh Mỹ được coi như biểu tượng của lòng yêu nước cao cả, là nơi tụ hội chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Đó cũng là nơi khơi nguồn cảm hứng sáng tạo văn học dạt dào bởi hiện thực chiến tranh bộn bề cháy bỏng, gắn liền với ý thức công dân-chiến sĩ luôn được nêu cao.
 
Khoảng cách giữa hiện thực đời sống, nguyên mẫu nhân vật với trang viết hình như không xa mấy. Những cung đường, những trọng điểm bị bom đạn cày xới trơ trụi, những chiến sĩ lái xe, công binh, pháo binh, bộ binh…, những cô thanh niên xung phong, những đội dân công hỏa tuyến tự nhiên bước vào các trang bản thảo viết ra dưới ánh đèn dầu vàng hoe trong các căn hầm dã chiến.
 
Những trang văn thơ Trường Sơn của “Binh chủng đặc biệt” xứng đáng được coi là vũ khí đánh giặc lợi hại của người cầm bút vừa tỏa sáng chủ nghĩa anh hùng cách mạng vừa giàu chất trữ tình lãng mạn. Có một tuyến đường Trường Sơn khí phách anh hùng, sáng tạo trong chiến đấu, lao động và cũng có một Trường Sơn nồng thắm yêu thương trong văn học. Hai cái bổ sung cho nhau tạo nên hình tượng con đường Trường Sơn, con người Trường Sơn hùng vĩ, kỳ diệu, cao cả, trong sáng một thời và mãi mãi.
 
Không phải sáng tác nào về Trường Sơn cũng hay cả nhưng những tác phẩm đã in dấu ấn trong lòng bạn đọc rất nên được trân trọng và quảng bá rộng rãi bây giờ dù cuộc chiến đã lùi xa. Đó là những thi phẩm hay như "Lá đỏ" của Nguyễn Đình Thi; "Ngã ba Đồng Lộc" của Huy Cận; "Ngọn đèn đứng gác" của Chính Hữu; "Tiểu đội xe không kính", "Gửi em, cô thanh niên xung phong", "Nhớ", "Trường Sơn đông, Trường Sơn tây", "Những vùng rừng không dân"…của Phạm Tiến Duật; "Anh bộ đội và tiếng nhạc la" của Hoàng Nhuận Cầm; "Khoảng trời hố bom" của Lâm Thị Mỹ Dạ; "Bầu trời vuông" của Nguyễn Duy; "Hành quân thần tốc" của Nguyễn Đức Mậu; "Viết trên đường 20" của Xuân Quỳnh; "Khúc hát rừng" của Lê Thị Mây… Bạn đọc hôm nay sẽ biết được Trường Sơn thời đánh Mỹ qua những tác phẩm văn xuôi như tiểu thuyết "Mở rừng" của Lê Lựu; "Xẻ núi" của Nguyễn Việt Phương… cùng các truyện ngắn "Mảnh trăng cuối rừng" của Nguyễn Minh Châu; "Cây hoàng liên rễ đắng" của Nguyễn Thị Đạo Tĩnh; "Tiếng đêm" của Cao Tiến Lê...
Đường Hồ Chí Minh, đoạn qua huyện Minh Hóa.     Ảnh: Hành Tiến

Không thể nói khác được, đường Trường Sơn trong văn học cũng là con đường đánh giặc để giành lại độc lập, tự do, hòa bình, thống nhất non sông. Thơ Tố Hữu đã cho chúng ta một hình dung khái quát về con đường chiến lược mang tên Hồ Chí Minh: Trường Sơn xẻ dọc, rọc ngang/Xẻng tay mà viết nên trang sử hồng… (Nước non ngàn dặm). Trường Sơn là con đường ra trận, muôn vàn gian khó hiểm nguy không làm sờn lòng các chiến sĩ lái xe: Chao, đèo cao hiểm yếu/Dốc ngoặt gấp cheo leo/Bom giặc cày phá trụi/Xe ta băng qua đèo… (Qua đèo 700-Đặng Tính).

Trường Sơn thấp thoáng những ngọn đèn đứng gác trong thơ Chính Hữu: Những ngọn đèn không bao giờ nhắm mắt/Như những tâm hồn không bao giờ biết tắt/Như miền Nam/Hai mươi năm/Không đêm nào ngủ được/Như cả nước/Với miền Nam/Đêm nào cũng thức… Đó là con đường của niềm tin và hy vọng; con đường dẫn đến đích chiến thắng: Gặp em trên cao lộng gió/Rừng lạ ào ào lá đỏ/Em đứng bên đường/như quê hương/Vai áo bạc quàng súng trường/Đoàn quân vẫn đi vội vã/Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa/Chào em, em gái tiền phương/Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn (Lá đỏ-Nguyễn Đình Thi)…

Nói đến Trường Sơn những năm đánh Mỹ người ta không thể không nhắc tới Phạm Tiến Duật. Anh là bộ đội Trường Sơn, gắn bó với con đường Hồ Chí Minh huyền thoại nhiều năm. Con đường Trường Sơn, con người Trường Sơn đã chọn Phạm Tiến Duật để viết về mình. Đấy có lẽ là nhân duyên đẹp đẽ không dễ tới với người làm thơ. Những thi phẩm hay nhất của Phạm Tiến Duật là những bài thơ về Trường Sơn. Nhà thơ Hữu Thỉnh dành cho “con chim lửa Trường Sơn” những lời ngợi ca ấm áp: Dưới bầu trời sinh tử của chiến tranh, Phạm Tiến Duật đã làm một cuộc tự trải nghiệm, tự khám phá khắc nghiệt nhất và đã vươn lên làm một cuộc đột phá điển hình nhất, đưa thơ chống Mỹ lên đên đỉnh cao
 
Tôi không ngần ngại khi nói rằng Trường Sơn trong thơ Phạm Tiến Duật là Trường Sơn nhìn gần, Trường Sơn của người trong cuộc sinh tử, Trường Sơn của những thử thách lớn, Trường Sơn của tầm nhìn xa rộng tới mai sau. Đọc lại anh để thấy có một Trường Sơn bình tĩnh, tự tin, vượt lên bom đạn kẻ thù: Tôi đứng giữa Seng Phan/Cao hơn tiếng bom là khe núi tiếng đàn/Tiếng mìn công binh đánh đá/Tiếng điếu cày rít lên thong thả…/Tiếng oai nghiêm xe rú máy trên đường…/Thế đấy giữa chiến trường/Nghe tiếng bom rất nhỏ. (Tiếng bom ở Seng Phan). Hình tượng người chiến sĩ lái xe Trường Sơn đã khắc tạc vào tâm trí bao người khi lời kể ngắn gọn của anh đã được Phạm Tiến Duật chuyển hóa thành thơ: Cái vết thương xoàng mà đưa viện/Hàng còn chờ đó, tiếng xe reo…/Nằm ngửa nhớ trăng, nằm nghiêng nhớ bến/Nôn nao ngồi dậy nhớ lưng đèo. (Nhớ).
 
Với các cô gái thanh niên xung phong Trường Sơn thì phải nói rằng chưa ai viết đẹp về họ như nhà thơ Phạm Tiến Duật. Cái đẹp ôm chứa sự yêu thương, trân trọng thành thực; một trong những cội nguồn tạo nên sức mạnh vượt thoát của con người trong bom rơi, đạn nổ. Có lẽ nào anh lại mê em,/Một cô gái không nhìn rõ mặt/Đại đội thanh niên đi lấp hố bom/Áo em hình như trắng nhất (Gửi em, cô thanh niên xung phong). Đây nữa, những câu thơ như thế này mang vẻ đẹp thanh xuân lâu dài dù người làm thơ đã bay vào cõi khác và nguyên mẫu nhân vật cũng đã thành bà: Cạnh giếng nước có bom từ trường/Em không rửa, ngủ ngày chân lấm/Ngày em phá nhiều bom nổ chậm/Đêm nằm mơ nói mớ vang nhà./Chuyện kể từ nỗi nhớ sâu xa/Thương em, thương em, thương em biết mấy… (Gửi em, cô thanh niên xung phong)…
 
Lại có một Trường Sơn của tình yêu trong lửa đạn. Chiến tranh dù khốc liệt đến mấy cũng không dập tắt nổi yêu thương của con người. Đọc đã lâu lắm rồi mà tôi vẫn chưa hề quên nhân vật cô gái làm đường tên Nguyệt và anh lái xe Lãm trong truyện ngắn "Mảnh trăng cuối rừng" đầy chất thơ của nhà văn Nguyễn Minh Châu. Cái ghim chặt trong lòng ta không chỉ là câu chuyện nhiều thắt mở quanh co mà chủ yếu ở tâm hồn trong trẻo của cô gái làm đường mang tên trăng.
 
Con đường Trường Sơn có những đoàn quân trùng trùng ra trận đã được ví như tình yêu nối lời vô tận. Tình yêu của những gánh vác, chăm lo chung riêng trong rất nhiều xa cách, gian nguy. Đó chính là hồi ức đẹp nhất trong lòng người lính dẫu không phải yêu dấu nồng cháy nào cũng cùng nhau về tới đích. Trường Sơn Tây anh đi thương em/Bên ấy mưa nhiều, con đường gánh gạo…/Muỗi bay rừng già cho dài tay áo/Hết rau rồi em có hái măng không? (Trường Sơn đông, Trường Sơn tây-Phạm Tiến Duật).
 
Trên đây, chỉ là mấy nét chấm phá sơ lược về con đường Trường Sơn “đặc biệt”, con đường Trường Sơn trong văn học thời chống Mỹ bi tráng. Đó là ký ức của tôi, của nhiều người, từng là lính Trường Sơn, từng đi qua Trường Sơn. Dấu chân người ra trận đã in lõm vào đá núi đại ngàn (có một phiến đá như thế đang được trưng bày ở Bảo tàng đường Hồ Chí Minh). Và những tác phẩm văn học về Trường Sơn thời bom đạn còn lưu giữ trong các thư viện lớn hay tủ sách gia đình. Lại có bài thơ, câu chuyện được lưu giữ kỹ càng trong ký ức tâm hồn người lính như một phần đời chiến trận không dễ bị lãng quên.
 
Mạch văn thơ viết về Trường Sơn vẫn chưa ngưng chảy; sau chiến tranh, nhiều tác phẩm xúc động về Trường Sơn vẫn được bạn đọc đón nhận nhiệt tình. Điều đó cũng đúng thôi, Trường Sơn là một phần không thể thiếu trong các cuộc kháng chiến chống giặc xâm lăng, giải phóng đất nước, thống nhất non sông. Những trang văn thơ từ quá khứ oanh liệt góp thêm năng lượng hữu ích cho cuộc sống hôm nay và cả mai sau nữa mà con đường Trường Sơn “đặc biệt” là một ví dụ sống động.
 
   Nguyễn Hữu Quý

tin liên quan