Chúng kể gái Quảng Bình xinh (hồi ấy cấp 3 nhưng tụi nó lớn lộc ngộc rồi, tôi con cán bộ đi học đúng tuổi nên bé tí), là chúng trọ trong nhà có mấy đứa con gái bằng tuổi, rồi kể cho bọn ấy nghe ngoài Thanh chúng làm nghề... bơm bánh tàu hỏa, và mấy đứa con gái kia tin sái cổ.

Hồi ấy tàu lửa mới vào tới Vinh.

  

Năm 1975, tôi và ba về quê chuyến đầu tiên. Tới ga Vinh nằm mấy ngày xếp hàng mua vé xe liên vận về Huế. Rồi lên được cái xe Desoto dài thượt chạy Vinh-Huế, qua Quảng Bình.

 

Nhớ lúc xe vượt đèo Ngang trong rợn ngợp cả cảnh và... thơ từ trí óc non nớt của cậu học trò cấp 3 “Bước tới đèo Ngang bóng xế tà” và xe leo đèo trong buổi chiều thật. Tôi nhớ thấy con bò được cột ở một cái cần bằng cây tre, cứ xoay quanh cái cần ấy mà gặm cỏ, mà cỏ thì cháy, vàng khè. Buồn ngơ ngác.

 

Mới nhớ có những phà Gianh, phà Roòn, phà Quán Hàu... mỗi lần qua là phải xuống xe lạch bạch chạy theo xuống phà. Và những đoàn xe chở bộ đội rùng rùng qua phà ra Bắc, những anh kiểm soát quân sự làm việc toát mồ hôi điều tiết xe qua sông. Mà những cái xe Desoto phía Nam dài ngoẵng lại thấp gầm, mỗi lần lên xuống phà đến khổ. Lần đầu tiên thấy tài xế và lơ xe là 2 đẳng cấp khác nhau. Trước đấy, các xí nghiệp xe khách miền Bắc lái chính và lái phụ gần như ngang nhau.

 

Rồi tôi vào học Khoa Văn, Đại học Tổng hợp Huế khóa 1, với những người bạn Quảng Bình.

Và thấy, té ra, các bạn Quảng Bình cũng... như mình. Cái giai thoại bơm lốp xe lửa nó cũng vui như chuyện bọ sau này hay kể trong những đêm cư xá, dẫu cũng thi thoảng có những vụ đánh nhau để bảo vệ... bọ.

 

Phải đến khi tôi đi thực tế ở nông trường Quang Trung mới hiểu hết Quảng Bình.

 

Một cái làng trong núi, gần đường Hồ Chí Minh chạy qua, hầu như không nhà nào nguyên vẹn. Nghe kể về những đêm cả làng đi cứu xe, đi sửa đường, tháo cả cửa nhà ra lát đường, nghe thật chứng kiến thật chứ không phải nghe tuyên truyền. Những cô chú chủ nhà rất tốt dù trước đấy nghe nhiều chuyện về dân Quảng Bình đề phòng dân khu Ba và cả dân Huế như thế nào.

 

Hồi đầu sau 75 ấy, nói Bình Trị Thiên là một tỉnh, nhưng quả là rất khó để từ Huế ra Quảng Bình. Xe đò bò cả ngày, tiền nong không có, mỗi lần đi là một lần cơ cực. Tôi nhớ có một lần tôi ra Quảng Bình chơi với một người bạn, cái xe như con bọ hung bò như dũi trên đường. Ăn bún gạo đỏ ở một cửa hàng ăn uống nhà nước xong về nhà bạn lúc chập choạng, ngủ một đêm, mai lại đi.

 

Thế nên sau này tôi đã sướng đến như thế nào khi tự mình lái xe ra Quảng Bình, một Quảng Bình thênh thang mà trước đấy có giỏi tưởng tượng mấy cũng chả nghĩ ra khi đi trên đường chỉ thấy hố bom như bát... ngửa (lâu nay ta hay dùng từ bát úp để chỉ hố bom dày đặc. Hôm rồi một bạn thắc mắc: Hố bom thì phải ngửa chứ, và tôi thấy hoàn toàn chính xác).

 

Lớp Văn đại học của tôi có mấy bạn Quảng Bình sau này ra làm báo, nhưng ở lại Quảng Bình thì chỉ có một. Bác Phan Văn Khuyến hồi còn ở báo Bình Trị Thiên đã có lần... mời vợ chồng tôi ăn cơm tại nhà tập thể của bác ở trụ sở Hội Văn học-Nghệ thuật 26 Lê Lợi Huế, khi tôi đưa vợ về Huế. Phan Văn Hòa con trai ông được phép... ngồi cùng nhưng không được uống rượu. Khổ là, Phan Văn Hòa lại là bạn học của tôi. Dưới mắt ông Khuyến, Phan Văn Hòa vẫn là trẻ con, còn tôi ra trường xung phong đi Tây Nguyên đương nhiên là đã trưởng thành.

 

Lần ấy, tôi ra Quảng Bình, Hòa đã cưới vợ, cả lớp tôi đồn Hòa lấy vợ trẻ và xinh, nên tôi cũng muốn... thay mặt lớp thẩm định lời đồn. Nhưng lại chỉ có 2 bố con Hòa ở Đồng Hới, vợ vẫn dạy ở huyện. Tôi ngạc nhiên quá. Bố chồng nhà báo, chồng cũng nhà báo mà con dâu vẫn dạy ở huyện. Lại được ăn cơm cùng ông, Hòa là đầu bếp dù tôi rất muốn kéo ra quán ngồi. Và vẫn thế, chỉ tôi và ông Khuyến cụng ly, Hòa ngồi cặm cụi ăn cơm. Bác Khuyến dạo này vẫn rất hăng hái viết, ngoài báo tỉnh (tất nhiên), ông thường xuyên xuất hiện trên báo Văn Nghệ, nơi tôi cũng thi thoảng, và vì thế mà ông quý tôi chăng?        

 

Hai năm trước lại chạy qua Đồng Hới, tôi vừa lái xe vừa gọi Hòa hẹn ra quán ăn cơm. Bác Khuyến đã mất, Hòa có cái nhà mới làm, kéo tôi vào tặng sách của bố.

 

Giờ thì tôi có rất nhiều bạn viết ở Quảng Bình, cả văn và báo. Và họ đều tài hoa. Như “ba con mèo”, chúng tôi hay gọi thế về ba cô gái ở Tạp chí Nhật Lệ, chẳng hạn. Họ làm cho văn chương báo chí đất này tưng bừng trên diễn đàn cả nước. Ngoài việc Tạp chí Nhật Lệ đình đám khi quy tụ về đây tác phẩm của rất nhiều văn nhân nổi tiếng của đất nước, thì bản thân ba cô này cũng in không kịp viết và viết không kịp in, phủ sóng hầu như khắp nước. Theo tôi, đấy là cách tốt nhất quảng bá cho tỉnh nhà, một cách sang trọng, lịch lãm và đầy chất văn hóa. Mà ba cô này chỉ là ví dụ chợt nhớ, chứ Quảng Bình còn lắm người tài, như mấy hôm nay “nhà văn binh nhì” Nguyễn Thế Tường đang viết về dòng họ Nguyễn Thế “oai hùng” của ông trên Facebook, đọc mà nể.

 

Tôi không hiểu tại sao gần đây món đẻn nổi tiếng Quảng Bình lại mất hút, chứ có một thời rất nhiều du khách tìm đến Quảng Bình để xơi món này, thì cứ đồn nhau là nó bổ khỏe, thì kết hợp tới xứ hang động, vừa ăn đẻn vừa ngắm biển Quảng Bình lại chả nhất cử lưỡng tiện? Quảng Bình trở thành tỉnh có một “món” đặc sản vô cùng quý giá là “hang động”.

 

Té ra trên mảnh đất chúng ta sống hàng ngày, thành quen, thành nhàm rồi vẫn chứa bao điều bí ẩn mang tầm nhân loại, làm sửng sốt kinh ngạc bao người. Thì ngay cái động Phong Nha ấy, hàng nghìn năm nay, bao nhiêu đứa trẻ của thị trấn Phong Nha này đã nồng nỗng bơi lặn, ì uồm tắm, đã sinh ra trưởng thành rồi chết đi... trên con sông Son này, trong cái hang này, đến lúc vụt cái nó thành di sản thế giới, và đến giờ vẫn chưa biết hết bí mật bên trong...

 

Toàn bộ dân của thị trấn bây giờ có thêm một nghề mới là nghề phục vụ du lịch và họ đổi đời thật sự từ ngày Phong Nha-Kẻ Bàng được UNESCO “nâng cấp”. Ngoài việc chính là làm ruộng và nuôi cá lồng, giờ dân làng làm thêm hai việc là... chụp ảnh và chèo thuyền đưa khách tham quan.

 

Và cũng nhờ thế mà đời sống người dân ở đây so với trước bây giờ khá cao, nếu không muốn nói là một trời một vực. Tôi thấy rất nhiều nhà mới xây và đang xây trên đường đi vào động. Bà lái thuyền cho chúng tôi có... 9 đứa con, cười rạng rỡ: “Trời thương, mấy năm nay, các cháu không phải ăn độn, mua được xe máy, sửa được nhà. Trước khi đổi đời nhờ động Phong Nha, dân ở đây đẻ chín mười đứa con là chuyện thường!”...

 

Lại nhớ tôi cũng được quen với một ông tiến sĩ người Quảng Bình, quê ở chính con sông Son này, ngồi nghe ông kể về con sông Son mới thấy nó vĩ đại. Ông là Hoàng Kim, tiến sĩ nông học, chuyên về sắn, người ước mơ biến sắn thành cồn, thành chất đốt và vẫn đang kiên trì thực hiện. Ngồi với ông là thấy một Quảng Bình rực lửa từ cách nói chuyện tới những lập luận của ông về tất cả mọi chuyện.

 

Mà Quảng Bình thì, còn nhiều lắm những người và chuyện, mà báo Tết thì ai cho chơi phơi dơ tông (Feuilleton).

 

Nhẽ Tết này tôi về quê, rồi lại sẽ lang thang ra Quảng Trị, Quảng Bình chơi, nhưng dịch, thôi đành đợi, thể nào cũng có năm ăn chơi Tết Quảng Bình.