Đất và người Quảng Bình
icon facebookFacebook icon phoneLiên hệ
icon categoryChuyên mục

Lan tỏa giá trị nhân văn trong "mâm cơm báo hiếu" của người Minh Hóa

  • 08:44 | Thứ Ba, 09/02/2021
  • icon gmail
  • icon facebook
  • icon youtube

 

(QBĐT) - Mỗi khi Tết đến, xuân về, người dân huyện vùng cao Minh Hóa lại rộn ràng với cái tết đặc biệt, riêng có của mình. Để báo hiếu cho bậc sinh thành, người Minh Hóa dù nghèo khó đến đâu cũng chuẩn bị một mâm cơm tươm tất để dâng lên ông bà, cha mẹ. Ngày nay, cuộc sống ngày càng phát triển đi lên, người dân Minh Hóa càng có điều kiện để báo hiếu mẹ cha, giá trị nhân văn của “mâm cơm báo hiếu” ngày càng lan tỏa…

 

Bữa cơm hiếu lễ

 

Dù sinh sống ở xa nhưng trước đây, khi cha mẹ còn sống, năm nào cứ đến những ngày giáp Tết Nguyên đán, vợ chồng ông Đinh Lương Giáo và bà Phan Thị Cúc  (Hoàn Lão, Bố Trạch) không quên làm một “mân cơm hiếu nghĩa” vượt chặng đường hơn 100km lên quê nhà ở xã Xuân Hóa (Minh Hóa) để dâng lên bậc sinh thành. Bây giờ, cha mẹ ông đã về với tổ tiên ông bà, thì đến lượt những đứa con của ông Giáo, dù đều lấy chồng xa cũng không bao giờ quên mâm cơm này đối với ông bà.

 

Một ngày chủ nhật giữa tháng Chạp, vợ chồng anh Đinh Lâm Tới và chị Đinh Thị Châu từ huyện vùng cao Minh Hóa về huyện Bố Trạch để làm “mâm cơm báo hiếu” dâng lên bố mẹ mình. Ngay từ sáng sớm tinh mơ, chị Châu tất bật đi chợ mua thức ăn, anh Tới thì giúp vợ đồ xôi, làm gà… Khi mọi thứ đã chế biến xong xuôi, vợ chồng chị Châu dọn cỗ lên bàn. Mâm cỗ có đầy đủ những sản vật của Minh Hóa mà vợ chồng chị tự tay làm lấy: cơm nếp, cơm tẻ, một con gà, thịt lợn, cá khe, nõn chuối rừng hầm với giò lợn, bánh chưng, bánh ít, rau rừng...

 

Dọn xong cỗ, vợ chồng chị Châu đứng vòng tay, lễ phép nói: "Năm hết, Tết đến, hôm nay chúng con làm mâm cơm đạm bạc dâng lên cha mẹ. Mời cha mẹ dùng bữa. Chúc cha mẹ sức khỏe, sống lâu trăm tuổi cùng các con, các cháu".

Bữa cơm hiếu nghĩa của một gia đình ở xã Xuân Hóa, huyện Minh Hóa.
Bữa cơm hiếu nghĩa của một gia đình ở xã Xuân Hóa, huyện Minh Hóa.

Hai vợ chồng ông Giáo (những người sinh thành ra chị Châu) ngồi vào bàn, vợ chồng chị Châu đứng cạnh gắp thức ăn phục vụ bữa cho ông bà. Chị Châu cho biết: mâm cỗ làm dâng bố mẹ chỉ có duy nhất thịt lợn mua ở chợ về, còn lại là sản vật của Minh Hóa tự kiếm, tự có. Đây là những món ăn gần gũi của quê hương mà ông Giáo rất thích, vì ông đã sống xa quê hương hàng chục năm nay.

 

Những người cao niên ở vùng rẻo cao Minh Hóa cho đến nay vẫn chưa ai biết được “mâm cơm hiếu nghĩa” có từ bao giờ, chỉ biết là cứ bắt đầu tháng Chạp, nhà nào cũng cần mẫn soạn sửa làm một mâm cơm dâng lên ông bà, cha mẹ. Việc làm đạo hiếu này đã ăn sâu vào tiềm thức người dân Minh Hóa từ bao đời nay.

 

Ông Đinh Xuân Đình, Chủ tịch Hội Di sản Việt Nam huyện Minh Hóa cho biết, “mâm cơm hiếu nghĩa” xuất phát từ câu chuyện về lòng hiếu thảo của một chàng trai Minh Hóa đối với mẹ mình. Tương truyền, từ xa xưa, người dân Minh Hóa sống chủ yếu nhờ vào nương rẫy. Ngoài công việc phát rẫy, làm nương sản xuất lương thực, họ còn tranh thủ săn bắt thú rừng để cải thiện bữa ăn. Nhờ đó, cuộc sống của họ cũng luôn sung túc, ấm no.

 

Nhưng rồi một năm nọ, vùng đất này xảy ra tai ương mà không biết nguyên nhân từ đâu. Năm đó liên tục xảy ra hạn hán rồi lại lũ lụt dẫn đến mùa màng thất bát, dân làng đói khổ, bệnh tật. Trong làng có một cụ bà ốm thập tử nhất sinh, nghĩ mình sẽ không thể qua khỏi nên buột miệng nói: "Giá mà được ăn một bữa ngon như trước thì có nhắm mắt cũng thỏa lòng". Người con dâu của bà nghe được, liền đem chuyện kể lại cho chồng.

 

Hai vợ chồng thương mẹ, nhưng nhà nghèo không có tiền để mua những món ngon nên bèn đem chút thóc giống cuối cùng của nhà ra giã gạo thổi cơm. Người chồng cũng không quản ngại trời rét buốt của tháng Chạp, lặn lội ra suối bắt cá. Người vợ ở nhà thì làm thịt con gà cuối cùng của gia đình, sắp sửa một bữa cơm thịnh soạn cho mẹ ăn. Kỳ lạ thay, khi ăn bữa cơm đấy, người mẹ khỏi bệnh và mạnh khỏe trở lại như thường đón Tết cùng con cháu.

 

Năm sau đó, gia đình người con ăn nên làm ra, có của ăn, của để. Một thời gian sau, dân làng biết chuyện đều nói là nhờ con cái hiếu thảo nên trời đất phù hộ. Từ đó, cứ vào dịp Tết đến là các gia đình trong vùng đều học theo anh trai làng hiếu thuận chọn thức ăn ngon nhất dâng lên cha mẹ để báo hiếu bậc sinh thành. Mâm cỗ dâng lên ông bà, cha mẹ được làm rất tỉ mẩn và thường là những món ăn cha mẹ ưa thích.

 

Lan tỏa giá trị nhân văn

 

Người Minh Hóa quan niệm rằng, cha mẹ mỗi năm mỗi tuổi, ngày càng già yếu. Khi cha mẹ còn sống thì phải chăm sóc ăn uống tươm tất, chứ đến khi về với tổ tiên rồi thì có muốn báo hiếu cũng chẳng được nữa.

 

Vậy nên, “mâm cơm báo hiếu” trước Tết Nguyên đán nhiều hay ít, sang trọng hay không không quan trọng, cốt là ở tấm lòng thành kính của con cháu đối với ông bà, cha mẹ. Mâm cơm không nhất thiết phải cao sang nhiều món, mà cốt ở con cháu hiểu được tâm lý ông bà, bố mẹ thích ăn gì, ăn được nhiều để khỏe mạnh sống lâu trăm tuổi là ý nguyện mong muốn của người làm cỗ. 

 

Cũng tùy điều kiện, hoàn cảnh từng nhà để bố trí mâm cơm hợp lý, vui lòng cha mẹ, ông bà. Có gia đình thì mỗi người con (đã có nhà riêng) làm một mâm cơm rồi bưng đến biếu ông bà, cha mẹ; nhưng cũng có gia đình con cái tập trung tại nhà bố mẹ để cùng làm vừa báo hiếu bố mẹ, vừa đoàn tụ gia đình để bảo ban nhau những việc trong năm đã làm được và còn thiếu sót cần phải khắc phục, vươn lên trong cuộc sống.

 

Ông Đinh Văn Chinh, Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin huyện Minh Hóa cho biết:  “Mâm cơm hiếu nghĩa” là một nét văn hóa đẹp, riêng có của người Minh Hóa. Truyền thống này có từ xa xưa nhưng đến nay vẫn giữ nguyên bản sắc. Dù cuộc sống ngày càng văn minh, hiện đại nhưng đối với mỗi người con Minh Hóa, dù đi làm ăn xa, cứ mỗi độ Tết đến, xuân về cũng đều nhớ về quê hương, nhớ gia đình. Đây cũng là dịp để con cháu sum vầy và báo hiếu lên những bậc sinh thành.

 

“Mâm cơm hiếu nghĩa” có giá trị nhân văn sâu sắc, nên không chỉ người dân Minh Hóa, nhiều người ở các huyện khác lên sinh sống và lập gia đình ở Minh Hóa hoặc người Minh Hóa đi nơi khác lập nghiệp cũng học theo và ngày càng lan tỏa. Chị Dương Thị Thùy Linh, quê ở huyện Quảng Trạch lên Minh Hóa công tác và lấy chồng đã hơn 10 năm nay, cho biết, năm nào vợ chồng chị cũng làm mâm cơm báo hiếu bố mẹ chồng, và vượt đường xa về Quảng Trạch làm mâm cơm dâng lên bố mẹ đẻ. Mâm cơm báo hiếu cuối năm lúc nào cũng rất đầm ấm và vui vẻ, cũng là cách để vợ chồng chị dạy bảo con cái biết kính trên, nhường dưới, yêu ông bà, cha mẹ, yêu quê hương, đất nước…

 

Phan Phương