(QBĐT) - Lần theo những trang sử hào hùng, những chiến công vang dội của quân và dân Quảng Bình trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tôi về xã Võ Ninh, nơi có phân đội dân quân gái cách đây gần nửa thế kỷ đã độc lập chiến đấu bắn rơi máy bay Mỹ, bắt sống giặc lái. Ở tuổi 70, nhưng mẹ Phạm Thị Phú, hiện ở thôn Tiền, hồi đó là xã đội phó trực tiếp làm phân đội trưởng, còn nhớ như in trận đánh ngày 10 tháng 11 năm 1967.

Ngày đầu thành lập

Trên địa bàn xã Võ Ninh ngày ấy có hai trọng điểm giao thông quan trọng: Phà Quán Hàu nối liền trục đường 1A qua sông Nhật Lệ và ngầm Dinh Thuỷ nằm về phía nam của xã. Từ vị trí chiến lược về giao thông vận tải, Đảng bộ và nhân dân Võ Ninh quyết bám đất, bám làng “một tấc không đi, một ly không rời”, tự nguyện tháo dỡ nhà, phá vườn để làm cầu, lát đường cho hàng ngàn chuyến xe ra trận. Phà Quán Hàu và ngầm Dinh Thuỷ là hai mục tiêu thường xuyên bị hải quân và không quân Mỹ đánh phá.

Máy bay địch thường lợi dụng dãy động cát phía đông bắc để trinh sát hoặc đánh phá rồi chuồn nhanh ra biển. Với thủ đoạn bay thấp, đánh nhanh, rút nhanh, địch đã gây cho ta nhiều khó khăn trong việc bảo vệ mục tiêu. Tìm cách đánh bại thủ đoạn này của địch là một nhiệm vụ hết sức nặng nề đối với LLVT địa phương nói chung và dân quân xã Võ Ninh nói riêng.

Khi đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc, cùng với toàn tỉnh, Đảng uỷ xã Võ Ninh đã thành lập đơn vị dân quân trực chiến máy bay địch. Sau một thời gian vừa huấn luyện, vừa chiến đấu, nhận thấy lực lượng dân quân gái có thể độc lập chiến đấu được, tháng 3 năm 1967, Đảng uỷ đã quyết định thành lập phân đội dân quân gái gồm 26 chị, trang bị 3 súng 12,7 ly, biên chế thành 6 khẩu đội, chia làm 2 kíp trực chiến, phân đội được hợp tác xã cấp cho 5 sào ruộng tốt để tự sản xuất, cung cấp một phần lương thực, thực phẩm cho đơn vị.

Phân đội dân quân gái Võ Ninh trao đổi cách đánh máy bay Mỹ (tại đồi cát xã Võ Ninh-năm 1967, ảnh do gia đình cung cấp).

Chỉ huy phân đội là xã đội phó Phạm Thị Phú, chính trị viên là chị Lê Thị Lương. Để bảo vệ mục tiêu, trận địa của đơn vị được bố trí ở nhiều nơi khác nhau, lúc ở Tràm Hà, lúc vào Cồn Giữa, lúc ra Hà Re; nhiệm vụ của phân đội là: Bảo vệ  phà Quán Hàu và các đoàn xe vận tải trú ẩn trên địa bàn xã, mục tiêu chính là bảo vệ phà Quán Hàu. Sau khi nghiên cứu nắm chắc đường bay và quy luật hoạt động của địch, Đảng uỷ xã bàn bạc thống nhất quyết tâm đưa phân đội nữ ra Tràm Hà xây dựng trận địa phục kích, tổ chức ngụy trang kín đáo, đảm bảo bí mật, bất ngờ, kiên quyết bắn rơi máy bay Mỹ, bảo vệ an toàn mục tiêu.

Chiến công xuất sắc

Kể đến đây, giọng mẹ Phú sôi nổi, mạnh mẽ hẳn lên, kí ức một thời đạn bom, một thời con gái tuổi mười tám, đôi mươi tràn về, mẹ tiếp tục: ngày 10-11-1967, kíp trực chiến tại trận địa Lùm Lòi (Tràm Hà) do mẹ trực tiếp làm phân đội trưởng, chính trị viên là chị Lê Thị Lương và 3 khẩu đội do các chị: Phạm Thị Mai, Lê Thị Nồng và Lê Thị Nguyệt làm khẩu đội trưởng. Vào lúc 2 giờ chiều phát hiện từ hướng đông - bắc, có 3 chiếc máy bay F4H bay vào, mẹ lập tức phát lệnh: - Mục tiêu: Hướng 14,3  F4H;  - Bắt chiếc đi đầu.

Với động tác thuần thục của các pháo thủ, mục tiêu đã nằm gọn trong kính ngắm của các khẩu đội, 3 máy bay Mỹ bay thấp lướt qua phà Quán Hàu, vòng qua phà 2 (Trúc Ly). Bất ngờ chiếc đi đầu chuyển hướng bay về phía khe Dinh Thuỷ vòng trở lại, 2 chiếc sau tiếp tục bay về hướng Long Đại.

Phán đoán địch có thể lợi dụng yếu tố bất ngờ bổ nhào đánh phá Quàn Hàu rồi bay nhanh ra biển, mẹ lập tức lệnh cho các khẩu đội tiếp tục bám sát mục tiêu. Cả 3 nòng súng rê theo bám chặt máy bay địch. Chiếc F4H chiếm độ cao nhằm phà Quán Hàu bổ nhào, cắt bom rồi lướt qua trận địa. Không để lũ giặc trời trốn thoát. Ánh mắt mẹ rực sáng lòng căm thù. Từ vị trí chỉ huy mẹ hô to khẩu lệnh: - Tốc độ 230. Cự ly 1.500. Điểm xạ dài. Bắn!

Cùng với tiếng hô đanh, gọn, cả 3 khẩu 12,7 ly đồng loạt nhả đạn, chiếc máy bay bốc cháy, đâm nhào xuống địa phận xã Gia Ninh, 2 tên giặc lái nhảy dù thoát chết, nhưng vừa chạm đất đã bị dân quân xã Võ Ninh và Gia Ninh tóm gọn. Mẹ cười tươi: Vậy là, với 34 viên đạn, chị em đã lập công xuất sắc, bắn rơi tại chỗ 1 chiếc F4H, bắt sống 2 tên giặc lái, đơn vị an toàn.

Sau chiến công xuất sắc đó, cả phân đội được Bác Hồ gửi thư khen và tặng  mỗi chị một chiếc huy hiệu của Người cùng một chiếc khăn len. Đó là những kỷ vật vô giá mà các mẹ đã gìn giữ suốt cả cuộc đời. Cuối năm 1967, mẹ được thay mặt phân đội đi báo cáo thành tích tại Quân khu và tại Thủ đô Hà Nội. Đây là chiến công của đơn vị nữ dân quân đầu tiên trên đất Quảng Bình độc lập chiến đấu bắn rơi tại chỗ máy bay Mỹ, bắt sống giặc lái.

Mẹ còn lưu giữ bức ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp về tại hội trường thôn Tây nói chuyện với lãnh đạo, chính quyền và bà con Võ Ninh, sau đó gặp mặt chị em phân đội dân quân gái. Mẹ Phú đã trao tận tay Đại tướng một mãnh xác chiếc máy bay F4H bị bắn rơi. Đại tướng cười nhân từ, đôn hậu, rồi khen: “Các o còn trẻ mà gan dạ, bắn rơi máy bay Mỹ, vậy là giỏi lắm!”. Chia tay Đại tướng, mọi người đều lưu luyến, xúc động, cả phân đội hứa quyết tâm bắn rơi nhiều máy bay Mỹ hơn nữa. Cảm phục trước tinh thần chiến đấu dũng cảm của các o dân quân, không biết tác giả nào đã làm bài thơ tặng phân đội, mẹ Phú chỉ còn nhớ hai câu:“ ...26 chị em như chuỗi cườm/Tay cày, tay súng, giữ quê hương...”

Đến gần cuối năm 1968, khi đang trực chiến tại Cồn Giữa bảo vệ ngầm Dinh Thủy, thì khoảng 5 giờ chiều, một máy bay Mỹ liều lĩnh bay vào ném bom trúng trận địa, mẹ và khẩu đội trưởng Phạm Thị Mai bị thương nặng được đưa về trạm xá, sau đó phải chuyển lên bệnh viện tỉnh. Mẹ đã may mắn qua khỏi, còn chị Mai do vết thương quá nặng vào cột sống, 3 tháng sau chị qua đời và được công nhận là liệt sĩ. Năm 1969, đa số chị em trong phân đội của mẹ đã lớn tuổi, xã bố trí lực lượng khác thay thế, bổ sung để tiếp tục trực chiến.

Và bây giờ...

Các o dân quân gái ngày ấy đã vào tuổi “xưa nay hiếm”, 26 chị em giờ người còn, người về với tổ tiên.  Mẹ Lương là chính trị viên phân đội, nhà ở Trúc Ly, ngoài 70 tuổi nhưng vẫn gắng theo ruộng vườn, mẹ đã được hưởng chế độ thương binh như mẹ Phú. Mẹ Nồng ở thôn Tây, mẹ Nguyệt lấy chồng ở Vĩnh Linh, lâu lắm chị em chưa gặp mặt.

Còn mẹ Hiên là y tá của phân đội cùng với 3 mẹ nữa trong kíp trực chiến ngày nào đã mất cách đây 5 năm. Ánh mắt mẹ thoáng buồn, bởi khi trở về với cuộc sống thường ngày, nhiều mẹ hoàn cảnh gia đình còn khó khăn, chỉ lo khi sức yếu, lúc trái gió, trở trời... Nhưng các mẹ vẫn vui vẻ, sôi nổi tham gia các tổ chức đoàn thể ở địa phương và gương mẫu trong các hoạt động để giáo dục, động viên con cháu xây dựng làng xóm, quê hương.

Nối tiếp truyền thống vẻ vang của các mẹ, hơn 10 năm nay, tỉnh Quảng Bình tiếp tục duy trì, phát triển Đại đội dân quân nữ thường trực sẵn sàng chiến đấu Pháo phòng không 37 ly thành phố Đồng Hới mang tên nữ anh hùng Trần Thị Lý. Đây không chỉ là sự kế tục, phát huy truyền thống của các mẹ, các chị, mà còn là sự chứng minh hiện thực sinh động, sự cố gắng của Đảng bộ, nhân dân, LLVT Quảng Bình trong sự nghiệp xây dựng, củng cố nền quốc phòng toàn dân, LLVT nhân dân vững mạnh từ cơ sở, góp phần hoàn thành tốt nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.

Việt Bình