(QBĐT) - LTS: Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người con ưu tú của quê hương Quảng Bình đã đi xa. Trong niềm thương tiếc chung của đồng bào cả tỉnh, cả nước, nhà văn Nguyễn Thế Tường gửi đến tòa soạn loạt bài ghi chép về những kỷ niệm thể hiện tấm lòng của vị tướng huyền thoại với quê hương Quảng Bình. Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

Đại tướng và tác giả.

Về quê: Hỡi những ai đã từng xa làng lập thân, lập nghiệp từ thuở thiếu thời, thuở thanh niên, có nhớ chăng cảm giác của một ngày rong ruổi trên đường đời bỗng nhớ về nguồn cội, nơi chôn nhau cắt rốn, nhớ cây đa, bến nước, sân đình, nhớ mảnh vườn xưa có mẹ già run run đứng đầu ngõ ngóng con, có người cha ngày đêm trầm tư mặc tưởng dõi theo từng bước chân ta... để trở về, trong vinh quang thành đạt hay tàn tạ tủi hờn, thì cũng trở về.

Như nhà thơ Phùng Quán, về hôn lên mảnh đất làng tạ tội với quê hương, như nhạc sĩ Phú Quang “ vội vã trở về, vội vã ra đi”, hay như lời một ca khúc phương tây “trở về làng con trai yêu nhé, đón gió trong lành nơi làng quê...”... thì sẽ phần nào hiểu được tâm thế của một thanh niên trí thức rời làng từ tuổi thiếu niên, lập nghiệp lập thân, theo vĩ nhân cứu nước, đánh giặc ngoại xâm, dẫu ở chân trời góc biển vẫn luôn hai tiếng quê hương, lúc nào cũng tâm niệm: “Quảng Bình là nhà tôi, khi nào rảnh việc nước thì tôi về nhà”.

Có thể đó chính là tâm trạng thường trực của Đại tướng Võ Nguyên Giáp ngay trong lần về quê đầu tiên sau chín năm trận mạc, khi quê hương đất nước đã tương đối yên hàn.

Tôi nhớ rõ, năm 1959, một ngày nắng, chớm hè, 10 giờ sáng, thời khắc mà lũ trẻ bảy tám tuổi bắt đầu thấy nóng lưng muốn xuống sông tắm. Làng tôi bên tả ngạn Kiến Giang. Ngay bên kia sông là làng An Xá, quê hương của Đại tướng. Hồi ấy, cách sông trở đò, văn hóa làng khép kín, cái tin phong thanh Đại tướng về thăm quê chỉ bay đi trước đoàn xe chạy chậm dọc bờ sông chừng vài mươi phút đủ thời gian cho chúng tôi dám nhảy xuống lần đầu tiên vượt sông thỏa mãn tính hiếu kỳ. Con đường bờ sông vốn nhỏ, chỉ đủ cho bốn bánh xe.

Chúng tôi, lưng trần đầu ướt nhập ngay vào dòng người cuồn cuộn, chen lấn giẫm đạp cả hàng rào ven đường hy vọng tiếp cận thoáng chốc vài mươi giây chiếc xe của Đại tướng. May mắn thay! Với sự cố gắng và nhanh nhẹn con trẻ tôi đã có được vài mươi giây quý giá đó. Đại tướng đứng trên xe mui trần, một chiếc com-măng-ca được tháo bạt. Ông đứng thẳng, mặc lễ phục, đóng quân hàm quân hiệu, tay trái nắm thanh sắt khung xe, tay phải giơ ngang vành mũ, mắt nhìn thẳng nghiêm cẩn chào... đất quê... sông quê... người quê đang háo hức cuồng nhiệt. Trời nắng, bắt đầu nóng, có những dòng mồ hôi chảy từ gáy  xuống cổ, ông vẫn đứng chắc trên xe, tay phải giữ nghiêm trên vành mũ kêpi.

Khoảnh khắc- chân dung ấy in đậm trong ký ức trái tim tôi suốt thời thơ ấu. Nhập ngũ, mỗi lần chào theo kiểu nhà binh tôi đều bất giác lập tâm lập thế, ngón tay khép lại duỗi thẳng trên vành mũ, mắt nhìn thẳng... Ôi! Chả thế mà Napôlêông (hoàng đế Pháp) đã từng nói: “Trong mỗi người lính binh nhì đều có một viên thống chế”. Tôi không hề có ước mơ làm thống chế, chỉ là tình yêu và tôn trọng quê hương của vị Đại tướng dường như đã nhập hồn khiến tôi cũng gắng rèn luyện chiến đấu xứng đáng đứng trong đội quân “ huynh đệ chi binh” của thần tượng- Người Anh Cả.

Thói quen đứng trên xe mui trần hoặc mở cửa xe giao hòa với nhân dân hình như đã thành phong cách của Bác Giáp. Năm 1992, được đi theo Đại tướng nhiều ngày tôi đều thấy chỉ trừ trên những quãng đường dài, ở những nơi có đông người chào đón hoặc khi sắp tới điểm đến có người đón, Bác Giáp đều vội hạ kính hoặc mở cửa giơ tay chào.

Lần về quê sau cùng khi bác đã xấp xỉ tuổi 95, lộ trình trở ra Hà Nội sức khỏe không cho phép Bác đi ô tô, Bộ trưởng Đào Đình Bình đặc cách một toa tàu dành riêng cho Bác và gia đình. Sân ga Đồng Hới ba giờ chiều, cán bộ và nhân dân đi tiễn khá đông đứng trên sân ga. Tình cờ, tôi theo chị Võ Hồng Anh và chị Hoàng Ái Nhiên cùng lên toa. Tàu chưa chạy ngay mà còn dừng vài mươi phút. Cửa toa đóng kín để giữ điều hòa nhiệt độ.

Các nhà văn Quảng Bình thăm nhà lưu niệm Đại tướng tại An Xá.

Mặc dù qua cửa kính người dưới sân ga và người trên tàu vẫn nhìn thấy nhau nhưng Bác Giáp vẫn tỏ ra rất băn khoăn và kiên quyết yêu cầu mở cửa. Và, khi tàu chuyển bánh, người đi và người ở lại đã thoải mái bày tỏ sự lưu luyến chia tay trong cảnh “Những bàn tay vẫy những bàn tay/ Những đôi mắt ướt tìm mắt ướt...”

Tiếng quê: Thời hiện đại, giao lưu bốn bể, không khó lắm cũng gặp những người xa quê vài năm, vài mươi năm, khi trở về giọng nói đã ít nhiều pha tạp, cũng là lẽ thường. Nhưng, nếu xa nhà chưa lâu mà đã cố uốn giọng trong Nam ngoài Bắc lấy làm sang thì đôi khi gây phản cảm. Mặt khác, nếu ra đi xứ người mà vẫn bảo thủ cách phát âm trọ trẹ khó nghe với vốn từ địa phương tối cổ thì... có khi phải cần tới... phiên dịch.

Ra đi từ năm 14 tuổi, giao tiếp với nhiều nền, vùng miền ngôn ngữ văn hóa, thông thạo nhiều sinh ngữ, đến bách niên giai lão Bác Giáp vẫn giữ được căn cốt cách phát âm của người Quảng Bình có nắn âm cho tròn vành rõ tiếng nhiều sức lôi cuốn thuyết phục. Có thể gọi đó là một phương pháp “tự chuẩn” bằng cách dung hòa mọi yêu cầu. Trong giao tiếp với người quê hương hay trên diễn đàn quốc gia Bác Giáp đều loại bỏ những từ địa phương dị biệt khó hiểu, sử dụng vốn từ phổ thông hiện đại giản dị, tránh dùng từ hoa mỹ thái quá. Nhưng, sâu thẳm trong kí ức nếu được khơi lại cũng có những bất ngờ thú vị.

Trong chuyến Bác về thăm quê năm 1992, lúc chỉ có Bác, ông Trần Sự và tôi, Bác tặng tôi quyển trước tác “Thế giới còn đổi thay, tư tưởng Hồ Chí Minh sáng mãi”. Bác viết đề tặng “Thân tặng anh Trần Tường”. Ông Trần Sự cười vui: “Anh viết như ri là cách chào một mà được hai; thưa ôông tui về đã mụ”.

Bác nhìn ông Trần Sự thoáng một nét vui rồi cùng cười, lấy bút sửa lại. Dịp hội văn nghệ dự trại viết văn Đại Lải được đến thăm Bác tại tư gia 30 Hoàng Diệu (Hà Nội), đến mục Hò khoan Lệ Thủy do nhạc sĩ Nguyệt Ánh lĩnh xướng cầm cái, Bác Giáp chủ động xố và mọi người hòa theo “Ơ hơ khoan ơi là hố khoan ơi hò khoan...” Trong thoáng chốc, một không gian văn hóa dân ca quê hương được thiết lập ngay giữa trung tâm thủ đô. Lại có lần các nhà văn quê nhà được Bác sửa chữ trong xưng hô.

Nhân đại hội nhà văn toàn quốc, đoàn nhà văn Quảng Bình và Thừa Thiên Huế đến thăm và được hai bác tiếp. Trưởng đoàn đọc lời chào: “Kính thưa Đại tướng và phu nhân!”. Bác Giáp ngắt lời: “Đại tướng và cô Hà là được rồi”. Trưởng đoàn lại đọc: “Đoàn nhà văn chúng cháu...”. Bác lại ngắt lời: “Chúng tôi, nhà văn chúng tôi...”. Lời nhắc nhở thẳng thắn thân mật khiến các nhà văn tự tin làm cho cuộc gặp gỡ thăm viếng thoải mái đầy không khí thân tình quê hương gia đình.

(còn nữa)
Đồng Hới 6-10-2013
Nguyễn Thế Tường